Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA), İran’daki nükleer tesislerdeki denetimlarını sürdüren elemanlarını çekme kararı alarak, dünya genelinde endişelere yol açtı. Bu gelişme, İran’ın nükleer programı üzerindeki uluslararası gözetimi daha da zorlaştıracak ve Tahran'ın nükleer faaliyetleriyle ilgili şüpheleri artıracaktır. UAEA'nın denetçileri, İran’ın nükleer yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini izlemekle sorumlu idi. Ancak son yaşanan gelişmeler, bölgedeki gerginliği tırmandırma potansiyeline sahip. Detaylarıyla birlikte bu durum, nükleer silahların yayılması konusundaki endişeleri yeniden gündeme taşıyor.
UAEA, nükleer silahların yayılmasını önlemek amacıyla küresel ölçekte faaliyet gösteren bir kurumdur. İran, 2015 yılında imzalanan Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) kapsamında belirli nükleer yükümlülükler üstlenmişti. Ancak, bu anlaşmanın karşılıklı olarak uygulanması çerçevesinde UAEA'nın gerçekleştirdiği denetimler, zaman zaman gergin ortamlar yaratmış ve İran ile Batı devletleri arasında diplomatik zorluklara sebep olmuştur. UAEA'nın denetçilerinin İran'dan çekilmesi, hem denetim mekanizmasının zayıflamasına hem de İran’ın olası nükleer silah üretme kapasitesinin artmasına dair endişeleri doğuruyor. Çekilme kararı, özellikle İran’ın nükleer tesislerinde gerçekleştirilen faaliyetlerin yeterince izlenememesi ihtimalini gündeme getiriyor.
UAEA'nın denetçilerinin İran’dan çekilmesi, sadece Orta Doğu bölgesini değil, global siyaseti de etkileyecek bir gelişme olarak değerlendiriliyor. Uzmanlar, bu durumun nükleer silahlanma yarışını tetikleyebileceğinden endişe etmekte. İran, denetim mekanizmalarının zayıflaması ile birlikte daha bağımsız bir şekilde nükleer çalışmalar yapma fırsatı bulabilir. Bu durum, bölgedeki diğer ülkeler için de tehdit oluşturacaktır. Zira, İran'daki gelişmelere karşı Saudie Arabistan, Türkiye ve diğer komşu ülkeler, kendi nükleer programlarını geliştirmek üzere adımlar atabilir. Bu da Orta Doğu’da bir nükleer silahlanma yarışının fitilini ateşleyebilir. Öte yandan, bu durumunu çözümlemek üzere uluslararası toplumun nasıl bir yol haritası çizeceği ise belirsizliğini koruyor.
UAEA'nın denetçilerini çekmesi, nükleer diplomasi açısından nasıl bir yol izlenmesi gerektiği üzerine tartışmaları yeniden alevlendirmiştir. Bazı ülkeler, İran’ı masaya oturmaya ve yaptırımlara son vermeye ikna etmek için baskı yapma yollarını ararken; diğerleri ise bu çizgide devam edilmesinin güvenlik açısından risk oluşturduğunu savunuyor. Hem bölgesel hem de uluslararası düzeyde bir dizi zorluğun kapıda olduğu anlaşılmakta. Gelecek dönemde, İran’ın nükleer programına dair sorular ve belirsizlikler artarken, UAEA'nın uluslararası güvenliğe katkısı da sorgulanacak gibi görünüyor.
Nihayetinde, UAEA'nın denetçilerini İran'dan çekmesi, pek çok açıdan öngörülemeyen sonuçlar doğurabilecek karmaşık bir durum. Uluslararası toplumun bu gelişmelere tepki vermesi ve çözüm yolları araması, önümüzdeki dönemin en önemli başlıklarını oluşturacak.
